Latino/Grado superlativo: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Nessun oggetto della modifica
Nessun oggetto della modifica
Riga 2:
{{Latino/Grammatica}}
 
== Formazione del superlativo ==
In latino il '''superlativo''' (assoluto e relativo) si forma aggiungendo al tema di un aggettivo ''-issim'' più la desinenza "-us" (se maschile), ''-a'' (se femminile) o ''-um'' (se neutro).
In latino il grado '''superlativo''' non si distingue, a differenza dell'italiano, in ''assoluto'' e ''relativo'', presentando quindi una forma unica ambivalente. Di regola il superlativo latino si forma aggiungendo il suffisso -'''''issĭmus''''', -'''''issĭma''''', -'''''issĭmum''''' alla radice dell'aggettivo in grado positivo.<ref>In pratica togliendo l'uscita -''i'' o ''-is'' del genitivo maschile singolare. </ref>
L'aggettivo ottenuto si declina come un normale [[Latino/Aggettivi di prima classe|aggettivo di prima classe]].
 
L'aggettivo ottenuto si declina come un normale [[Latino/Aggettivi di prima classe|aggettivo di prima classe]], e pertanto concorda in genere, numero e caso col sostantivo cui si riferisce.
 
== Superlativo con valore relativo ==
Se il superlativo assume un valore relativo, il termine di relazione viene espresso con:
:a) '''genitivo partitivo''';
:b) '''''e''''', '''''ex''''' + '''ablativo''';
:c) '''''inter''''' + '''accusativo'''. <ref> Tuttavia questa forma è piuttosto rara. </ref>
 
=== Valore relativo tra due termini ===
Quando si tratta di una relazione '''tra due termini''', dei quali uno ha il maggior grado di una certa qualità, in italiano si usa di norma il superlativo relativo. Ad esempio:
:Giovanni è ''il più alto'' dei ''due'' fratelli.
 
In latino invece, nello stesso caso, ci si serve del '''comparativo di maggioranza''' e il termine di relazione viene espresso con il '''genitivo''' o con '''''e''''', '''''ex''''' + '''ablativo'''. Quindi:
:''Marius est '''audacior''' militum'': «Mario è il più audace dei '''due''' soldati»;
:''Marius est '''audacissimus''' militum'': «Mario è il più audace '''tra (tutti)''' i soldati».
 
== Particolarità nella formazione dei superlativi ==
Numerosi aggettivi latini presentano delle "anomalie" nella formazione sia del '''superlativo''' che del '''comparativo di maggioranza'''.
 
=== Aggettivi uscenti in ''-er'' ===
* Gli aggettivi che al nominativo singolare maschile escono in -'''''er''''' formano il comparativo regolarmente,<ref>Vedi nota 1.</ref> ma hanno il superlativo in -'''''errĭmus''''', -'''''errĭma''''', -'''''errĭmum''''': aggiungono quindi -''rĭmus'', -''rĭma'' e -''rĭmum'' al nominativo singolare maschile dell'aggettivo al grado positivo.
:{| class="wikitable"
! rowspan="1" | Positivo
! colspan="1" | Comparativo
!
! colspan="1" | Superlativo
|-
! ''acer, acris, acre''
||''acr-ior, ius'' || || ''acerrimus, -a, -um''
|-
! ''niger, nigra, nigrum''
|| ''nigr-ior, ius'' || || ''nigerrimus, -a, -um''
|-
|}
 
=== Aggettivi uscenti in ''-ĭlis'' ===
* Sei aggettivi, uscenti in -'''''ĭlis''''' (nom. sing. maschile), formano il comparativo regolarmente ma hanno il superlativo in -'''''illĭmus''''', -'''''illĭma''''', -'''''illĭmum''''': aggiungono quindi -''lĭmus''', -''lĭma'' e -''lĭmum'' al nominativo singolare maschile dell'aggettivo al grado positivo.
 
:{| class="wikitable"
! rowspan="1" | Positivo
! colspan="1" | Comparativo
!
! colspan="1" | Superlativo
|-
! ''facĭlis, -e''
||''facil-ior, ius'' || || ''facillimus, -a, -um''
|-
! ''difficĭlis, -e''
|| ''difficil-ior, ius'' || || ''difficillimus, -a, -um''
|-
! ''simĭlis, -e''
|| ''simil-ior, ius'' || || ''simillimus, -a, -um''
|-
! ''dissimĭlis, -e''
|| ''dissimil-ior, ius'' || || ''dissimillimus, -a, -um''
|-
! ''humilis, -e''
|| ''humil-ior, ius'' || || ''humillimus, -a, -um''
|-
! ''gracilis, -e''
|| ''gracil-ior, ius'' || || ''gracillimus, -a, -um''
|}
 
'''NOTA BENE''': Altri aggettivi in -''ĭlis'', come ''amabilis, -e'', ''nobilis, -e'', ''utilis, -e'' formano il superlativo regolarmente: ''amabilissimus, nobilissimus, utilissimus'' etc.
 
=== Aggettivi uscenti in -''dĭcus'', -''fĭcus'', -''vŏlus'' ===
* Gli aggettivi che al nom. sing. maschile escono in -'''''dĭcus''''', -'''''fĭcus''''', -'''''vŏlus''''' formano il comparativo aggiungendo alla radice del positivo i suffissi -'''''entior''''', -'''''entius''''' e il superlativo aggiungendo -'''''entissimus, -a, -um'''''.
 
:{| class="wikitable"
! rowspan="1" | Positivo
! colspan="1" | Comparativo
!
! colspan="1" | Superlativo
|-
! ''maledĭcus, -a, -um''
||''maledic-entior, ius'' || || ''maledicentissimus, -a, -um''
|-
! ''benefĭcus, -a, -um''
|| ''benefic-entior, ius'' || || ''beneficentissimus, -a, -um''
|-
! ''benevŏlus, -a, -um''
|| ''benevol-entior, ius'' || || ''benevolentissimus, -a, -um''
|}
 
'''NOTA BENE''': Anche degli aggettivi '''''providus, -a, -um''''' ed '''''egenus, -a, -um''''' i comparativi/superlativi si formano nello stesso modo: ''providentior, ius'' / ''providentissimus, -a, -um'' ed ''egentior, ius'' / ''egentissimus, -a, -um''; l'aggettivo '''''validus, -a, -um''''' presenta, oltre alle forme regolari, anche ''valentior, ius'' e ''valentissimus, -a, -um''.
 
=== Aggettivi in ''-eus'', ''-ius'', ''-uus'' ===
* Gli aggettivi che presentano una vocale davanti all'uscita -''us'' del nom. sing. masch. (-'''''eus''''', -'''''ius''''', -'''''uus''''') formano il comparativo e il superlativo '''perifrasticamente''': per il comparativo premettono l'avverbio '''''magis''''' («più»), per il superlativo '''''maxime''''' («massimamente»). Ad esempio:
 
:{| class="wikitable"
! rowspan="1" | Positivo
! colspan="1" | Comparativo
!
! colspan="1" | Superlativo
|-
! ''idoneus, -a, -um''
||''magis idoneus, -a, -um'' || || ''maxime idoneus, -a, -um''
|-
! ''anxius, -a, -um''
|| ''magis anxius, -a, -um'' || || ''maxime anxius, -a, -um''
|-
! ''exiguus, -a, -um''
|| ''magis exiguus, -a, -um'' || || ''maxime exiguus, -a, -um''
|}
 
'''NOTA BENE''': Gli aggettivi '''''pius, -a, -um''''' e '''''strenuus, -a, -um''''' presentano al superlativo, oltre alle forme perifrastiche, anche '''''piissimus, -a, -um''''' e '''''strenuissimus, -a, -um'''''.
 
'''ECCEZIONE''': Gli aggettivi in -'''''quus''''' formano comparativi e superlativi '''regolarmente''' (''''''antiquus''''': comp. ''antiquior, ius''; sup. ''antiquissimus, -a, -um'').
 
=== Aggettivi con comparativo e superlativo irregolari ===
* Cinque aggettivi formano il comparativo e il superlativo '''in modo del tutto irregolare''':
 
:{| class="wikitable"
! rowspan="1" | Positivo
! colspan="1" | Comparativo
!
! colspan="1" | Superlativo
|-
! ''bonus, -a, -um''
||''melior, melius'' || || ''optimus, -a, -um''
|-
! ''malus, -a, -um''
|| ''peior, peius'' || || ''pessimus, -a, -um''
|-
! ''parvus, -a, -um''
|| ''minor, minus'' || || ''minimus, -a, -um''
|-
! ''magnus, -a, -um''
|| ''maior, maius'' || || ''maximus, -a, -um''
|-
! ''multus, -a, -um''
|| ''plus'' || || ''plurimus, -a, -um''
|}
 
==== ''Plus'' ====
Il comparativo '''''plus''''' (nom., acc.) ha valore quantitativo e regge quindi il '''genitivo partitivo''' (ad es. ''plus pulchritudinis'': «più (di) bellezza»); al genitivo ('''''pluris''''') invece assume il valore di '''complemento di stima/prezzo''' (''pluris aestimo Caesarem'': «stimo di più Cesare»); al plurale, invece, assume il significato di «molti», «numerosi».
 
== Note ==
<references/>
 
{{DEFAULTSORT:Superlativo}}